Με βάση τα δεδομένα των ιστορικών ερευνών είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε μέχρι και τις παραμικρές λεπτομέρειες του πώς ακριβώς συνέβη στο Άουσβιτς η τελική φάση της εξόντωσης των Εβραίων και των άλλων κρατουμένων. Όμως η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική όσον αφορά την ηθική και πολιτική σημασία της εξόντωσης, ή έστω την ανθρώπινη κατανόηση αυτού που συνέβη. Εδώ τα αίτια της συμπεριφοράς τόσο των θυμάτων όσο και των δημίων, καθώς και τα ίδια τους τα λόγια συνεχίζουν να μοιάζουν με ανεξιχνίαστο αίνιγμα. Δεν πρόκειται προφανώς για τη δυσκολία που συναντάμε όταν θέλουμε να μεταφέρουμε στους άλλους τις πιο βαθιές μας εμπειρίες. Εν προκειμένω, το ζήτημα αφορά τη δομή της ίδιας της μαρτυρίας και το γεγονός ότι αυτή συμπεριλάμβανε ως συστατικό της στοιχείο ένα κενό, ότι δηλαδή οι επιζήσαντες κατέθεταν για κάτι που δεν μπορεί να κατατεθεί. Το να σχολιάσει κανείς τη μαρτυρία τους σημαίνει απαραιτήτως να διερωτηθεί για αυτό το κενό, να προσπαθήσει να το αφουγκραστεί. Ακόμη κι αυτός είναι ένας τρόπος ?και ίσως ο μόνος δυνατός? για να ακουστεί το ανείπωτο.